Қар барысы - қарлы шыңдардың асыл иесі, мысық тұқымдастардың ең аз зерттелген өкілі, жалғыздықты ұнататын тұйық мінезді аң. Қар барысы Халықаралық табиғатты қорғау одағының (ХТҚО) Қызыл тізіміне енгізілген және сирек кездесетін немесе жойылып бара жатқан түр мәртебесіне ие. Қар барысын қорғау елдің биоалуантүрлілігін сақтау мәселесінде маңызды рөл атқарады, өйткені егер тиісті шаралар қабылданбаса, онда біз осы бірегей жануарларды біржола жоғалтуымыз мүмкін.

Сирек және ұстатпайтын

Әлемде барлығы 4000 – ға жуық қар барысы болса, оның ішінде Ресейде - 70-90 түрі бар.
Ресейлік қар барысы -ілбістердің ең Солтүстік өкілі, ол Алтай мен Саян тауларының ең қиын жерлерінде тұрады. Ғалымдар жыртқыштың барлық 12 елде кездесетін мекендеу ортасының тек 14%-ын ғана зерттеген, бірақ ілбіс мәңгілікке жоғалып кеткен жерлер қазірдің өзінде белгілі.

Барыстар жасырын және жалғыз өмір сүреді, олардың жеке аймағы 2000 шаршы шақырымға жетеді. Ғалымдар жылдар бойы жануардың ізімен жүре алады, бірақ онымен ешқашан кездеспейді – қар барысы жасырынғанды жөн көреді, тіпті түсінің арқасында жартастардың фонында сейіліп кетеді.

Қар барысына төнетін қауіптер

Қар барысының өміріне бірден бірнеше факторлар қауіп төндіреді:

• Тікелей браконьерлік: барыстарды аулауға тыйым салынады, бірақ жануарларды қылмыстық жолмен жою жалғасуда.
• Кездейсоқ браконьерлік: қар барыстары басқа жануарларға қойылған тұзақтар мен аң аулау ілмектеріне түседі.
• Азық-түлік базасының қысқаруы: ілбістердің әдеттегі азығы азайып барады.
• Малшылардың атып тастауы: табиғатта азық-түліктің жетіспеуіне байланысты қар барыстары малға шабуыл жасауға мәжбүр. Малшылар табынды қорғап немесе кек алу үшін ілбістерді өлтіреді.
• Барыстар мекендейтін жерлерде инфрақұрылымды дамыту.
• Климаттың өзгеруі.

Факторлардың әрқайсысымен жан-жақты жұмыс жасау сирек кездесетін түрлердің популяциясын сақтауға және жануарларды жойылып кетуден қорғауға көмектеседі.

Ілбіске арналған төлқұжат және мысықтардың санағы

Ресейдегі соңғы қар барыстарын сақтау үшін түрлердің нақты мекендейтін жерлерін, осы жануарлардың әдеттерін, олардың жеке аймақтарын білу, жануарларды бір-бірінен ажырата білу маңызды: яғни «тіркеу», сипаты және тіпті әрбір жануардың «мекенжайын» орнату, тура мағынасында барысқа «төлқұжат беру». Зерттеудің заманауи әдістерінің, фото және бейне тұзақтарының арқасында ғалымдар белгілі бір аумақта ілбістің бар екендігі туралы фотографиялық дәлелдер алады. Әр ілбістің терісіндегі дақтардың үлгісінің ерекшелігіне байланысты әр жануарды анықтауға болады. Тұмсықтағы тыртық, құйрықтың сынған ұшы және басқа да белгілер сияқты жеке ерекшеліктері де көмектеседі. Қар барыстарын фото тұзақтардың көмегімен ұзақ уақыт бақылау жануарлар өмірінің тұтас тарихын жазуға көмектеседі.

Фото тұзақтардан алынған мәліметтер ғалымдарға көп көмектеседі, бірақ тұтас ақпарат алу үшін бұлар жеткіліксіз. 2016 жылдан бастап барыстың саны мен жай-күйінің толық ауқымды есебі жүргізілуде. Бірыңғай әдістеме, мониторинг бағдарламасы және тіпті есепке алуға арналған арнайы мобильді қосымша бар. Бұл деректерді жинауды жеңілдетуге, әртүрлі ақпаратты салыстыруға көмектеседі.

Экспедицияларға шыққан ғалымдар құнды жәдігерлерді жинайды: табан іздері, тастардағы зәр іздері, жүн, барыстың нәжістері. Өмірлік белсенділіктің бұл іздері зертханада талданады. Мұндай мәліметтерді жинау арқылы биологтар, мысалы, Бурятияның қар барысы шекараның арғы жағында тұратын Моңғолия қар барыстарына генетикалық әртүрлілік қосатынын анықтады. Өз кезегінде Моңғолияның қар барыстары Таулы Алтайдың ілбістерімен жұп құрып, төлдеп, Ресей популяциясын толықтырып отыр.

Қорғау бойынша кешенді жұмыс

2015 жылдан бері Siberian Wellness «Сенің айналаңдағы әлем» Қорының қолдауының арқасында Дүниежүзілік жабайы табиғат қоры табиғатты қорғау ұйымдарының және Алтай, Тува және Бурятияның жергілікті тұрғындарының күштерін, ресурстарын және білімдерін біріктіріп келеді. Өткен жылы Ресейде алғашқы өтемдік табын құрылды: қазір барыстың әсерінен жоғалған мал шығынын Тувадағы малшылар өтеп жатыр. Алтайда биік таулы ауылдардың тұрғындары мамандармен бірге фототұтқыштарды орнатып,жануарларға арналған ілмектер мен тұзақтарды алып тастап, браконьерлікке қарсы рейдтерге қатысады. «Қар барысының жері» халықаралық фестивалі тұрғындарды жүнді жерлесін сүюге және қорғауға шақырады.

Қар барысы елдер арасында үнемі қоныс аударады, сондықтан оны қорғаудың маңызды кезеңі Ресей, Моңғолия, Қытай және Қазақстан ғалымдарының халықаралық білім және тәжірибе алмасуы болып табылады.

Қар барысының құпия өмірі көптеген қызықты нәрселерді жасырады. Оның жұмбақтарын ашу арқылы ғалымдар жануарды қорғаудың жолдарын табады. Ресейдегі қар барысына қауіп төніп тұрғандығы айдан анық. Демек, біз оны сақтау үшін қолдан келгеннің бәрін жасауымыз керек.