Сібір - бұл халықаралық бренд! Біріншіден, бізді барлық әлем біледі, екіншіден, Сібірде ондаған түрлі тілдерде сөйлеседі. Олар көп жерде естіле бермейді, бірақ әрқайсысы өзінше қызықты. Біз бұл тарауды Сібір өлкесінің байырғы тілдеріне арнауды шештік.

Oksana Stasenko / Shutterstock.com

Ең қиын және ерекше

Үйренуге ең қиыны эскимос тілі - оның бірнеше диелекті мен мәнері бар. Мысалы, Ресейде алеут, наукан және чаплин диалекттері көбірек таралған. Тіл мамандарының мәліметтері бойынша, әлемде эскимос тілінде сөйлейтін 85 мыңға жуық адам бар, бірақ оның Ресейде кең тараған тармақтарында сөйлейтіндер онша көп емес: 1600-ге жуық адам Чаплин диалектінде, 100-ге жуық адам наукан тілінде сөйлейді.

Эскимос тілінде 63 уақыт шақтары мен 200 септік бар! Бірақ, эскимостарда қарға қатысты 500 сөз бар деген танымал әңгіме-миф. Негізінде олардың саны 40-қа жуық.

Ең жұмбақ және түпнұсқа

«Сібір тілдері» - бұл тек Сібір аумақтарында ғана емес, сонымен қатар, мысалы, Қиыр Шығыста таралған тілдердің жиынтық атауы. Сондықтан, шығу тегі ғалымдар арасында көп пікірталас тудыратын осы топтың тағы бір тіл туралы айтқымыз келеді. Кейбір мамандар оны жапон тілінің бастауы санайды, басқалары одан үнді тайпалараның диалектерімен ұқсастығын көреді. Бұл әлемдегі ешбір тілге ұқсамайтын тіл – нивх. Нивхтар — Хабар өлкесінде және Сахалин аралының солтүстігінде тұратын Ресейдің шағын халқы. Бұл тілдің қызығы, онда сын есімдер жоқ, ал заттың тұрған жерін көрсету үшін бес кеңістіктік «сақинаны» білдіретін арнайы сөздер бар.

Ең көне және бірегей

Кейбір зерттеушілердің пікірінше, сібір тілдерінің ішіндегі ең көнесі - юкагир тілі. Юкагир - Ресей аумағындағы ең ежелгі халықтардың бірі. Шығыс Сібір тоғыз мың жылдан астам уақыт бұрын оларға пана болды. Басқа тайпалардан оқшауланған өмір оларға тілдің бірегейлігі пен өзіндігін сақтап қалуға мүмкіндік берді. Юкагирлердің жазулары ежелгі адамдардың суреттеріне ұқсас болды және ХХ ғасырға дейін өзінің пиктографикалық хат түрін сақтап келді.

Ең сирек және жоғалып бара жатқан

Бұл атаққа өкінішке орай, Сібір тілдерінің оншақтысы сай болып тұр. Ол тілде бірнеше адам ғана сөйлейтін тілдер бар. Мысалы, қазіргі таңда керек тілінде әлем бойынша тек он адам ғана сөйлей алады, ороч тілінде - сегіз, алеут-меднем тілінде тек екі адам ғана сөйлейді. Көптеген жергілікті тілде сөйлеушілер – қарт адамдар, жастар дәстүрлі тілдерді үйренуге құлықсыз. Мұндай үрдіс әлем бойынша байқалады, оның себебі - жаһандану.

Бір қуанарлығы, тілдерді жаңғырту бағдарламалары бар, фольклорлық әдебиеттерді, сөздіктерді шығарудың, балаларға дәстүрлі диалектілерді үйретудің оң үлгілері бар. Бұл Сібірдің байырғы халықтарының бірегей тілдері жойылып кетпей, ұлы өлкенің бай мұрасы мен мәдениетінің бір бөлігі болып қала береді деп үміттенуге мүмкіндік береді.