Тек Оңтүстік Сібірде тұратын сирек кездесетін Алтай сұңқары-ителгі тобын жандандыру жобасы 2017 жылдан бері жүргізіліп келеді. Осы уақыт ішінде ғалымдар әртүрлі технологияларды, соның ішінде құстың артына GPS трекерін қауіпсіз бекітуді қолдана отырып, құстарды сақтау бойынша үлкен жұмыс жасады. Олардың көмегімен мамандар ителгілердің қозғалысы мен тағдырын бақылайды, қауіптерді анықтайды және оларды құтқару жолдарын іздейді.

Осы жазда GPS трекерлері бес балапан-ителгіге бекітілді. Өкінішке орай, олардың үшеуі өлді, тағы біреуі байланысқа шықпайды, браконьерлер ұстады немесе қаза тапқан болуы мүмкін. Бірақ, белгіленген сұңқарлардың бірі – Скиф - ғалымдарға тірі, сау екенін білдіріп, Моңғолиядан "сәлем" жолдап, үнемі байланысқа шығады. Қазіргі уақытта Скиф-2017 жылдан бері трекерлермен белгіленген 37 тұқымнан тұратын жалғыз сұңқар.

2021 жылдың аяғында 2021 және 2020 жылдары таңбаланған аққұйрық сұңқарлары Митюня мен Чармандер сигнал жіберді, бірақ олар қыста Моңғолия мен Қазақстанда ұсталды. Сонымен қатар Митюня екі рет ұсталды, бірақ бірінші ұстаушы ителгіні босатты, ал екіншісі алып кетті. Бұл фактілер: араб елдеріндегі сұңқар әуесқойларының қажеттіліктері үшін ителгілерді аулайтын заңды және заңсыз аулаушылардың сирек кездесетін жыртқыш құстарға төнетін қауіптері өзекті екенін растайды.

«2017 жылдан бастап біз Сібірде трекерлермен белгіленген ителгілердің 100% - ға жуық өлімін тіркедік. Себептері - браконьерлік, электр желілеріндегі өлім немесе басқа қауырсынды жыртқыштардың олжасына айналған. Алайда, Мен және әріптестер оң жағдайды көріп отырмыз: Сібірде туылған балапандардың бір бөлігі тірі қалып, туған жерлеріне (ноталды аймақ) оралуда. Сонымен, 2021 және 2022 жылдары фотоқақпандар орнитологтардың осы аймақтағы құстарға балапан болған кездегі таққан сақиналары бар екі ителгіні тіркеді. Бұл құстардың қайта оралып, көбейе бастағанын көрсетеді. Бұл бірегей ителгінің өмір сүруінің кепілі. Біз: алдағы жылдары алаңға одан да көп сақиналы құстар оралады, олар жаңа аумақтарды алып, жаңа жұптар құратынына сенеміз», – дейді ресейлік қауырсынды жыртқыштарды зерттеу және қорғау желісінің жетекшісі Игорь Карякин.

Жоба аясында ғалымдар «асыранды отбасыларды» құруда. Осы жазда орнитологтар тұқымбақтан 10 ителгілерді жабайы ителгі жұптарының ұяларына отырғызды. "Асыранды ата-ана" жеті жұп болды. Әр ұяда кем дегенде 3 туған балапан болды, ал құстарға "жасандылар" мен туған балапандарды тамақтандыруға көмектесу үшін орнитологтар қосымша тамақ берді. Барлық асырап алынған балапандар аман қалып, ұяларынан ұшып, қоныс аудара бастады. 2017 жылдан бастап табиғатқа барлығы 77 сұңқар-ителгілер шығарылды.

Құстардың өмірін сақтап қалуға арналған тағы бір қызықты шешім - SOS татуировкасын тұқымбақтағы иетелгілердің тұмсықтары мен аяқтарына жағу. Татуировкалар құстар үшін қауіпсіз, бірақ оларды сұңқар әуесқойлары үшін жарамсыз олжаға айналдырады.

Әрине, орнитологтар құстарды тарту үшін жасанды ұя салудың сәтті тәжірибесін жалғастыруда. Жазда сарапшылар бұрын орнатылған 123 қуыстың 111-ін тексерді, олардың 78% жыртқыш құстар мекендеді. Ителгілердің ұя салатын тобы қалпына келтірілуде.